४. हिन्दूगढ

बाहुनडाँगी क्षेत्रको पश्चिमी भाग, निरगन्जबाट अग्लो डिलले छुटयाएको निन्दा खोला र सुकेनिन्दाको बिच, यी दुई खोलाका दोभान सम्मको मैदानी भागलाई हिन्दूगढ भनिन्छ। हालको भारत (पस्चिम बँगाल)को दार्जीलिङ जिल्लाको पहाडी ईलाकाको तत्कालिन सिक्किम राज्य अन्तरगत पर्दथ्यो र सिक्किम एक स्वतन्त्र राज्यको रुपमा थियो। भनिन्छ बहादुर शाहले नेपालको राज्य बिस्तार गर्ने क्रममा माईखोलाबाट पूर्व सिक्किम्को टिस्टा नदिसम्म युद्धद्वारा नेपालको सिमाना पुर्याउदै गर्दा यहाँ एउटा गढ बनाइ सेना जोगाड गरी रखेका थिए रे। अब यो गढ शब्दमा किन हिन्दू शब्द अगाडि जोडीयो? र किन हिन्दूगढ भनियो? यस् गढमा नेपालका सेना कहिले सम्म रहेका थिए? भन्ने प्रश्नहरुका उत्तरका बारेमा कुनै पनि ऐतिहासिक सत्य तथ्य दस्तावेज यो कलमकार सहित यस् क्षेत्रका कुनै पनि बिज्ञ जनलाई थाहा छैन। यो कुरा असत्य हो भने हिन्दूगढ किन भनियो? सत्य हो भने यस्को प्रमाणिक दस्तावेज कहाँ छ? को सित छ? लगभग २३०/४० बर्ष अगाडिको ऐतिहासिक प्रमाण पक्कै पनि छ, हुनु पर्छ। तर यस् क्षेत्रमा त्यो प्रमाण अध्यावधी उपलब्ध हुन सकेको छैन। यस्को अनुसन्धान हुनु जरुरी देखिन्छ। यि त भये बाहुनडाँगीमा किम्बदन्तिका आधारमा रहे भएका कुराहरु।

पहिला यो बाहुनडाँगी ४० / ४५ हजार जनघनत्व भएको यो बाहुनडाँगी क्षेत्र हाल मेचीनगर नगरपालिकाको क्षेत्रमा समाहित छ। यो क्षेत्रमा १० / १५ बर्ष पहिलेदेखी वन हात्तीको आतंक फैलिएको थियो। हाल ४ / ५ बर्ष अघिदेखी बिध्युतिय तार्-बारको माध्यमद्वारा त्यो आतंक निबारण हुँदै गएको छ। शिक्षाको क्षेत्रमा सामुदयिक र आबासिय गरी १० / १२ वटा माद्यामिक बिद्यालयहरु र आधारभुत र प्राथमिक बिद्यालय गरी ३० / ३५ वटा बिद्यालयहरु रहेका छन् र एउटा सँस्कृत शिक्षाको गुरुकुल पनि रहेको छ। कृषिमा पहिला पहिला धान, मकै, कोदो, तोरी, फापर, आदिको मात्र खेती गरिन्थ्यो भने अहिले अदुवा र सब्जीको खेती बढेको छ। यस्का अतिरिक्त चिया उधोग र सुपारी एबम मरिचको खेती बढ्दो क्रममा छ। ठाउँ ठाउँमा बिभिन्न मिलहरु उधोगको रुपमा सन्चालित छन। साना किसान बिकास आयोजना र बिभिन्न शहकारी संस्थाहरुको सन्ख्या बढ्दो क्रममा छन। बिजुली बत्ती गाउँ गाउँमा पुगेका छन्। स्वास्थ्य चौकीहरु ठाउँ ठाउँमा खुलेका छन। एउटा छोटी भन्सार कार्यलय र दुई तीन वटा प्रहरी चौकीहरु छन्। उत्तर दक्षिण मुल बाटाहरु बाहुनडाँगी क्षेत्रलाई समेट्तै ईलामसित जोडीने गरी मुख्य दुइवटा रहेका छन। जसमा आधाभन्दा बढी भाग कालो पत्रे भाईसकेका छन र पूर्णतया कालोपत्रे हुने तरखरमा छन। गाउँ गाउँमा जताततै शाखा बाटाहरु बनिने र ग्रयाभल हुने क्रममा छन। धार्मिक तथा साँस्कृतिक क्षेत्रमा प्राय: सबै गाउँमा दुई दिन वटाका दरले गणेश, देवी, हनुमान, शिव, राधा कृष्ण, राम जानकी आदी देव देवताका मन्दिरहरु बनेका र सन्चालनमा आएका छन भने बौध गुम्बा र किरात राई यायोखाको मन्दिर पनि यो क्षेत्रमा एक एक एक वटाका सन्ख्यामा निर्मित छन्। मुस्लिमहरुको उपस्थिती यस् क्षेत्रमा छैन र मस्जिद पनि बनेका छैनन। यहाँ धिमाल र रज्बन्शी तथा थारुहरुको सन्ख्या ज्यादै थोरै छ। अधिकांश पहाडी मुलका छेत्री, बाहुनको सन्खया ज्यादा छ। जनजातीमा राईहरु र तमाङको सन्खया उल्लेख्य रुपमा रहेको छ भने मगर, भुजेल, लिम्बु, सन्यासी, सुनुवार, कामी, दमाइ, सार्की आदी जातिहरुको बसोबास पनि बाक्लै छ। किसान(सत्तार)को सन्ख्या ज्यादै न्युन छ। लाप्चाहरुको सन्ख्या पनि एक हाथका अम्लामा गन्न सकिने जती मात्र छन। नदिनाला सुकेनिन्दा गंगटे, राइसिङ, धाईसिङ्, निन्दा, तेलपानी, काली, केवल, तिरिङ्ग आदी खोला हरुमा आवश्यकता अनुसार पुलहरु बनिएका छन। यहाँ वन क्षेत्र ज्यादै थोर छ। गंगटे र बहुवनको थोरै जंगल, भिमसिने कृष्णथुम्की सानो जंगल रहेका छन। यो क्षेत्र अहिले बिकासमा तिब्र गतिले पाइला सार्न थालेको छ। 

पहिरो नलड्ने, खोलो नपस्ने, कटान नलाग्ने, डुबान नहुने पहिरोले नपुर्ने, परेको पानी सबै बगेर जाने हुँदा हिलो नहुने, भित्री भाग ज्यादा बलियो भएको हुँदा भुकम्पमा पनि जमिन नभासिने नफुट्ने, न ज्यादा गर्मी न ज्यादा ठन्डा हुने यो क्षेत्र मानव बसोबास्का लागि अती सुरक्षित यो क्षेत्र आनन्ददायी रहेको छ। मानौ प्रकृतिको क्रिडास्थलको रुपमा सदा बहार रहने यस् क्षेत्रमा भाग्यमानी मानिसहरु मात्र बसोबास गर्न र रमाउन पाउछन। यस्को उत्तरोत्तर बिकासका निमित्त सरकारको सधैं सुद्रिष्टी परोस र बढी भन्दा बढी बिकास हुन सकोस भन्ने आन्तरिक शुभेच्छा ब्यक्त गर्दै कलम बिसाउछु। अस्तु।